چهار توصیه ی راهبردی برای پرورش بهتر مهارت صحبت کردن در دانش آموزان ابتدایی:

1.    دانش آموزان را عادت دهید قبل از صحبت کردن ، درباره ی آن چه که می خواهند بگویند،«فکر کنند» کل مطالب را در ذهن خود طراحی کنند(پردازش) و سپس درباره ی آن حرف بزنند . زمانی  که پرسشی از دانش آموزان می کنید ، بهتر است به آن ها «فرصتِ فکر کردن» بدهید.

2.    از دانش آموزان بخواهید تجارب و حاصلِ مشاهدات خارج یا داخل مدرسه را در کلاس بیان کنند. فرصت هایی فراهم آورید (بستر سازی کنید) تا آنان ، تجارب و مشاهدات خود را در گروههای دو یا سه نفری برای یکدیگر بگویند ، درباره ی کتابهایی که خوانده اند، توضیح دهند یا در باره ی دلیل وقوعِ روی دادِ  نا خوش آیند ، داستان ارائه دهند.

3.    دانش آموزان را تشویق کنید درباره مسایل گوناگون نظر بدهند و افکار و نظرهای خود را در قالب گفتاری مبسوط   بیان کنند ، نه! در قالبِ یک واژه یا یک جمله.

4.    از دانش آموزان بخواهید در هنگام صحبت کردن در کلاس ، از حرکات دست چهره و ... به طور مناسب بهره گیرند تا منظور خود را بهتر به هم کلاسان خود تفهیم کنند.

·       تجدید نظر و بازنگری متن انشا:

-       برای این که متن انشا مطلوب گردد، متن و نوشته را به کسی بدهیم بخواند و از زوایای مختلف و با دید وسیع خود بررسی کرده و نظر دهد ، مشروط بر این که فرد مورد نظر اهل فنّ ، خبره در موضوع و متخصّص باشد.

-       خود نویسنده نوشته ی خود را بلند بخواند ، تا از راه چشم و گوش ، اعصاب ، معایب و کمبود ها را مشخص و سپس برطرف نماید.

-       نوشته را پس از یک استراحت کامل از نو بخوانیم تا کمبودها و مطالب اضافی و  بیشتر خود را نشان دهد و بهتر بتوانیم نوشته ی خود را اصلاح کنیم و تجدید نظر نماییم .

روش تدریس انشا در پایه های مختلف مقطع ابتدایی:

*پایه ی نوشتنِ صحیح و مستقل از همان کلاسهای اولیه گذاشته می شود .

ـ دانش آموزان از سال اوّل ابتدایی می آموزند که چگونه منظور خود را درست بیان کنند.{آموزش صحیح نشانه ها (حروف الفبای فارسی)}

ـ در کلاس دوّم علاوه بر جمله سازی و تکمیل جمله های ناقص با کلمه های آشنا جواب سئوالات را به صورت کتبی می نویسند.

ـ و از کلاس سوّم نوشتن انشا عملاً آغاز می گردد.

ـ و در کلاس چهارم و پنجم نیز انشا نویسی و مقاله نویسی انجام می یابد.

روش آموزش انشا نویسی:

آموزش انشا عملاً از کلاس سوّم ابتدایی آغاز می گردد و دانش آموزان ابتدا برای هر انشا طرح ریزی می نمایند و این طراحی در مرحله ی اوّل بطور شفاهی انجام می گیرد و بعد به صورت کتبی در می آید.

ـ هدایت و راهنمایی آموزگاران محترم موجب می شود که شاگردان نظم فکری داشته و در مشاهدات خود دقیق باشند ، درست ببینند و بیندیشند ، خوب بیان کنند و با قاعده بنویسند . اوّل فکر کنند سپس با بکارگیری اصول آیین نگارش شروع به نوشتن  نمایند.

ـ یکی از شرایط نوشتن ِ انشا ، تسلّط و مهارت یافتن در خواندن است .همان طوری که در صحبت کردن نباید از موضوع خارج شد باید در انشا نوشتن نیز نباید از موضوع خارج شد . برای تنوع در کار ممکن است،در درس انشا از بازی ، داستان گویی نیز استفاده نمود.{گردش علمی ، سیرو سیاحت، اردو،تهیه گزارش بازدید و مهمانی و ...}

·       معیار انتخاب موضوع انشا: 

ـ وظیفه معلّم در درجه اوّل انتخاب موضوعی مناسب {نسبت به پایه کلاس}برای انشا است . بطور کلی موضوعات انشا به ترتیب از آسان به مشکل درجه بندی می شود . ساده ترین موضوع ، انشایی است که زیاد به تفکر و تعقل نباشد .

ـ سپس از موضوعات اخلاقی ، دینی ، تربیتی، آموزشی،امیدواری،ادبی، اجتماعی رعایت حقوق دیگران، عبور و مرور از خیابان ، ترافیک ، شهر نشینی، آپارتمان نشینی، دوستی ، همسایگی، نقش معلّم، وظایف دانش آموز، فواید گیاهان، دوستِ خوب  ، کتاب و کتابخوانی، ادامه تحصیل، با سواد بودن، بی سواد ماندن،موضوعاتی که دانش آموزان با آنها درگیر هستند، مشکلات مدرسه و راهکارهای آنها، و موارداین چنینی، برایشان ملموس است و یا توصیفی از مشاهدات و امکاناتی که دیده اند و خیلی از مواردی که شماها بهتر از این ها می دانید و عمل می کنید و عمل خواهید فرمود.

ـ میزان ساعات انشا در کلاس های پنج پایه ابتدایی در برنامه هفتگی :

اوّل(جمله سازی از کتاب بنویسیم)

سوّم (سه ساعت)

دوّم، چهارم،پنجم (دو ساعت)

·       به مواردی که در جمله سازی نباید نمره داده شود.

ـ نکات دستوری ، رعایت علایم آیین نگارش و کاربرد کلمات و موارد لازم بایستی قبلاً توسط معلّم محترم به دانش آموزان خود آموزش داده شده باشد و یاد آوری مجدد نیز از تاثیرات مثبت برخوردار خواهد بود.

به مواردی که نمره داده نمی شود:

1.    اضافه کردن حروف به کلمات در جمله سازی مثال : خانه= من خانه ی سه طبقه خریدم.

                                                                                               من خانه خریدم.(صحیح)

2.    در مواردی که دانش آموز غیر معنی کلمه داده شده را بکار بگیرد.

                                                                             مثال: شادی (خوشحالی)

                                                                             اسم خواهر من شادی است.

3.    در مواردی که دانش آموز، مغایر بودن با ارزش های ِ ، اخلاقی ، اجتماعی ، عُرفی ، شرعی ، بنویسد.

                                                                         مثال : من دزدی را دوست دارم.

                                                                           او در شغل قاچاق موفّق است.

4.    قالبی بنویسد . یعنی در تمام جملات کلیشه ای بنویسد.

                                                                        مثال : من درخت را دوست دارم.

                                                                          من ماشین را دوست دارم.

5.    با توجّه به بارِ (ارزش) کلمات:

                                                               مثال:من به برادرم اعتبار نکرده ام. (بار منفی)

                                                                       من مادرم را دوست ندارم.

6.    به جای کلمات داده شده معنی کلمات را بکار ببرد :

                                                              مثال: برای کلمه «آغوش» جمله بساز:

                                                                         من برادر را بَغل کردم .

7.    عدم تطابق فعل و فاعل :

                                                           مثال: سارا و دارا به بازار رفت(رفتند).

8.    اگر جمله واقعیت نداشته باشد.

                                                             مثال : من ماشین هستم .

9.    عامیانه بنویسد:{تاکید بر کتابت و رسم الخط و با زبان رسمی کشور با توجه به متمرکز بودن آموزشی بسیار مهم است}.

                                                      مثال : دیروز بابامو دیدم.

10.                      تغییر جای فاعل و فعل :

                                                        مثال:پریروز رفتم به مسافرت

11.                      حرف اضافه را درست بکار بَرَد.

                                                      مثال:امین و آزاده با خانه آمدند.

12.                      غلط املایی{در هر درس مهم است}نداشته باشد، نمره نمی برد.

                                                             مثال: مسافرت با هواپیما راهت است.

13.                      «تاکید مهم» علائم نقطه گذاری در آیین نگارش باید رعایت شود ، جا به جا بودن غلط محسوب می گردد.

                                                        مثال: آزاده ! از مدرسه آمد:

·       ا قسام انشا:

1.    انشا توصیفی یا وصفی

2.    انشای نقلی

3.    گزارش نویسی

4.    برگردان شعر به زبان  ساده و نثر امروز

5.    انشا تخیّلی

6.    خلاصه نویسی

7.    نامه نگاری

8.    انشای تحقیقی یا استدلالی

1)  انشا توصیفی یا وصفی:

وصف یا توصیف به معنی تعریف کردن است ، مثل تعریف کسی یا چیزی یا صحنه ای از صحنه های طبیعت و غیره.

-       بطور کلی در انشای وصفی یا توصیفی جزئیات یک منظره یا یک واقعه را وصف می کنیم.

-       بدیهی است که این کار تنها از راه حواس و ادراک امکان پذیر خواهد بود . لذا در چنین انشایی باید با دقّت نگریست،گوش داد، لمس کرد، بوئید، و اندازه گرفت.

-       نویسنده در انشای وصفی یا توصیفی معمولاً از تخیل یا خیال پردازی های خود استفاده می کند و نوشته ی خود را تزئین کرده و دلپذیر می کند .

2)  انشای نقلی :

در انشای نقلی ، نقلی از کلمه ی نقل است و آن بیان کردن سخن یا قول فردی است برای شنوندگان و یا شرح دادن و حکایت نمودن بخش از تاریخچه ی زندگی و سرگذشت کسی یا کسانی برای خوانندگان و مخاطبان  که این گونه انشاها را انشای نقلی می گویند.

                   مثال: زندگی نامه حضرت فاطمه زهرا(س)

                             حکایت شیرین و فرهاد

       در انشای نقلی باید قبلاً با مطالعه کتابها و نشریات مناسب و مراجعه به منابع و مآخذ مربوطه و سایت های مرتبط اطلاعات کافی در خصوص موضوع مربوطه را بدست آوریم و پس از گذراندن مراحل طرح بندی ، ترتیب بخشیدن و ویراستاری آن را پاکنویس کرده و انشا نقلی خود را ارائه دهیم . انشای وصفی ساده ترین نوع انشا است .

3)  گزارش نویسی:

گزارش خوب، گزارشی است که با دقّت ، مختصر، مفید، واضح و صریح و آشکار نوشته شود . و دارای مراحلی هست.

1.    گردآوری اطّلاعات

2.    تهیّه طرح برای نوشتن

3.    تهیّه پیش نویس و اصلاح پیش نویس

4.    از نظر املایی و انشایی و نگارش

5.    و ارائه گزارش(در کلاس ، سالن)

4)   برگردان شعر به زبان ساده و نثر امروز:

این نوع انشا از کلاس دوّم آغاز می شود . مثال شعر : روباه و زاغ را به نثر امروز بنویس.

5)   انشای تخیّلی:

انشای تخیّلی همان  انشای نقلی است که ساخته ی ذهن فرد است . انشای تخیّلی محصول ذهن و ساخته و پرداخته ی افکار دانش آموز است .

مثال : سرگذشت تخته سیاه کلاس را بنویسید.

6)  خلاصه نویسی:

خلاصه کردن یک کتاب و یا یک مقاله نوعی از انشا نویسی است . خلاصه نویسی موجب پرورش قدرت نویسندگی و گسترش اندیشه در مورد موضوع های گوناگون می گردد . در خلاصه نویسی باید موارد زیر را رعایت نمود:

1.    باید مطالب مهم و اصلی نوشته یا کتاب حفظ شود . (لُپّ مطلب)،(عصاره)

2.    باید اصالت کتاب یا مقاله و همچنین سبک نویسنده حفظ شود.

3.    باید نکته ی اصلی که مربوط به هدف نهایی نویسنده است مورد غفلت قرار نگیرد.(پیام نویسنده)

4.    در خلاصه نویسی نباید عقیده و نظر شخصی خود  را افزود.

-       پرسیدنِ خلاصه ی درس از دانش آموزان در نوشتنِ انشا موجب می شود تا در سخن گفتن مهارت پیدا کنند.

7)   نامه نگاری:

نامه بیان کتبی موضوعی است برای مخاطبی که حضور ندارد و بنا به ضرورتی برای کسی یا موسسه ای می فرستند.

-       مهم این است که : نویسنده ی نامه باید ، در نظر بگیرد که اگر مخاطب مورد نظر حضور داشت ، چگونه با او سخن می گفت؟

با چه عنوانی ادای احترام و ابراز محبّت و صمیمیت  می کرد ؟ تمام نکات و واژه ها قابل فهم بودن و تناسب سن و اطلاعات علمی و ... را مراعات می کند .

امروزه با توجه به مقتضیات زمان ، ارزش نامه نگاری و لزوم فراگیری این هُز ارزنده بر کسی پوشیده نیست . سروکار همه ی افراد جامعه خواهی نخواهی با ادارات دولتی و شرکت های  خصوصی و ... و همچنین مطلع بودن از حال و احوال دوستان و آشنایان دور و نزدیک و برای رسیدن به چنین منظوری هیچ وسیله ای بهتر و مناسب تر از نامه نگاری نیست.

-       در نامه نگاری بایستی ؛ نام خدا ، نام گیرنده، نام فرستنده ، عنوان نامه ، آدرس دقیق ، تاریخ ، امضا، خوش خطّی ، رعایت موارد اخلاقی، جملات کوتاه و رسا ، عدم تکرار جملات ، نامه به صورت رمانتیک نباشد.

بر علیه کسی یا مرجعی بدگویی و غیبت نباشد ، اَسرارِ کسی را نباید در نامه مطرح کرد .

-       نامه های دوستانه بهتر است دستی نوشته شود . برعکس نامه های اداری باید کوتاه و تایپ شده باشد نهایتاً الصاق تمبر= ایمیل، اس ام اس و.......

8)   انشای تحقیقی:

انشای تحقیقی یا استدلالی ، موضوع این انشاها بحث و تحقیق درباره ی مسائل تعقلی است .  از قبیل مسائل تاریخی، اجتماعی ، اخلاقی ، علمی و ادبی و .... است.

مثال : چگونگی بوجود آمدن«اعتیاد»

ـ چرا از قانون باید پیروی کرد؟

ـ رعایت مقرات راهنمایی و رانندگی

·       چه نکاتی را اید در خلاصه نویسی انشا رعایت نمود؟

1.    اصول و طرح کلی مطالب و موضوعات حفظ شود.

2.    اصالت موضوع و اندیشه ی اصلی نویسنده  باید حفظ شود .

{مثال : نویسنده متنی را در رابطه با مسائل تربیتی نوشته در خلاصه نویسی هم باید مسائل تربیتی مطرح شود}

3.    نکات اصلی که اهداف نویسنده را در بر می گیرد نباید مورد غفلت قرار گیرد.

{شعر ، مثل، خاطره و تجربه ای که نویسنده در رابطه با موضوع مسائل تربیتی مطرح کرده است باید در خلاصه نویسی حفظ شود}

-       توصیه :

همان طوری که برای سخن گفتن لازم است که مطلبی برای گفتن داشته باشیم ، نوشتن نیز چنین است تا شاگرد حرف و سخن برای  نوشتن نداشته باشد ، چگونه می تواند انشا بنویسد؟

آموزگارِ آگاه برای این که شاگرد را آماده ی انشا نویسی کند این است که دانش آموزان را برای نوشتن انشا با سبک و الگو و با روشهای مختلف آشنا نماید و راهکارهای لازم را ارائه نماید . بهترین نمنه  همان متون دروس کتابهای بخوانیم و بنویسیم(فارسی) هست که شاگردان می توانند مانند مطلب کتاب ساده و روان و بی تکلّف بنویسند.

-       انتخاب موضوع انشا خود مسئله است که اگر مطابق سن و فهم و تجربیات و علاقه کودکان نباشد و همچنین تفاوت های فردی مد نظر نبوده باشد ، خود عاملی در افزایش مشکلات دانش آموزان در نوشتن انشا خواهد بود و یا آنها را از نوشتن و اظهار نظر درباره ی موضوع انشا عاجز و ناتوان و محروم خواهد کرد.

·       برای تصحیح انشا چه معیارهای ضروری است؟

در تصحیح انشا باید به نکات ذیل توجه نمود:

1.    آیا دانش آموز اندیشه و مطلب خاصی برای نوشتن داشته است سطح معلومات او در باره ی موضوع تا چه حدّ بوده است؟

2.    آیا برای بیان مطلبِ خود نقشه و طرحی داشته و توانسته است به طور کامل آن را بیان کند ؟ نحوه بیان تفکّر و شیوه  ی استدلال او چگونه است ؟

3.    آیا بیان مطلب با جملات شیرین و روشن و درست انجام گرفته و انشا از غلط های املایی ، دستوری و علایم آیین نگارش خالی است؟ مفهوم و رسا و دور از ابهام هست.

4.    هر مطلبی با توجه به اهمّیت آن  در جای خود قرار گرفته و از تکرار مطلب خودداری شده و انشا به قسمت هایی تقسیم شده و هر قسمت در پاراگرافی قرار گرفته است ؟

-       آیا مقدمه و متن و نتیجه مناسب و دارای ارتباط و نظم منطقی داشته است؟

-       آیا از اصل موضوع خارج نشده است؟

5.    آیا علایم نقطه گذاری رعایت شده است زیبا و پاکیزه و با خطّ خوانا و خوش نوشته شده است؟ فاصله حاشیه دو طرف صفحه رعایت شده است .

6.    آیا زیبایی و لطافت در انشا وجود دارد . نویسنده با آوردنِ مثال زیبا ، تشبیهات، افکارظریف، ضرب المثل ، شعر ، پند و...... موضوع را پروانده است که موجب جذابیت و امتناع خواننده و یا شنونده شده است .

جدول بارم نمره گذاری درس انشا:

1.    برای داشتن مطلب 5 نمره

2.    برای بیان مطلب 5 نمره

3.    برای خالی بودن انشا از غلط های املایی و دستوری و رعایت آیین نگارش  4 نمره

4.    تقسیم بندی انشا و رعایت نظم منطقی در بیان مطلب و عدم تکراری 5/1 نمره

5.    رعایت علائم نقطه گذرای ، و زیبایی و خوانا و پاکیزه بودن 5/1 نمره

6.    زیبایی و لطافت انشا    3 نمره

                                     جمع = 20 نمره                   

منبع: کلاس اولیها